Verantwoordelijk: is hij het of zij?

Die discussie rondom The Voice… het heeft me lang bezig gehouden. Op social media, in kranten; overal verschenen artikelen, reflecties, gedachten en daarop volgden weer reacties. Sommige vrouwen trokken fel van leer, want nooit… nooit mag de verantwoordelijkheid bij de vrouw gelegd worden. Het gaat in die gesprekken niet meer alleen om The Voice, maar om allerlei situaties.

Mannen proberen, regelmatig in niet al te handige bewoordingen, een nuance aan te brengen door te zeggen dat vrouwen ook een stuk verantwoordelijkheid hebben. Maar als ze dat toespitsen op kleding of flirtgedrag zijn de rapen gaar.

Verantwoordelijkheid… dat woord komt vaak terug. Als man kun je het niet gauw goed zeggen in deze situatie. Maar al te snel word je verweten je verantwoordelijkheid niet te nemen. Arme man, schoot door me heen. Dat is natuurlijk onzin. Mannen zijn niet zielig en ik ben blij met elk beetje zelfreflectie.

Het onderwerp is echter wel complexer dan het zwartwit verhaal wat er nu soms van geschetst wordt. Er zijn allerlei nuances aan te brengen. Ik probeerde ze op een rijtje te zetten.

Allereerst: er zijn situaties waarin sprake is van macht en situaties waarin veel minder of geen sprake is van macht. Gelijkwaardigheid maakt een groot verschil. Het is belangrijk dat we dit verschil benoemen als we spreken over seksueel grensoverschrijdend gedrag en verantwoordelijkheid.

Bij The Voice is macht een heel belangrijk onderdeel van het probleem. In een machtssituatie is de persoon met de macht primair verantwoordelijk. Hij of zij mag zich niet in een situatie (laten) brengen, waarin seksuele handelingen überhaupt een mogelijkheid worden. Dat past simpelweg niet in deze relatie. En als dat wel voorkomt, als de ander misschien zelfs toe stemt, dan moet de ‘machtige’ wijs zijn en de ander beschermen door weg te gaan.

(Tussendoor gezegd: was het maar zo dat alleen wijzen op machtige posities terecht konden komen. Sommige machtigen lijken nooit volwassen te zijn/worden, om niet te spreken van hen die narcistische trekken vertonen en absoluut niet kritisch kunnen kijken naar eigen gedrag.)

Maar wat als er geen machtssituatie is of lijkt te zijn. Wat is macht? En wat is gedwongen? Ik neem je mee in een situatie uit mijn jeugd om deze vragen scherp te krijgen.

Ooit was er een jongen met wie ik een tijdje om ging. Hij was wat ouder. Ik was jong, seksueel nog aan het ontwaken, zoals dat heet. En ik was onzeker, zonder dat dit nu zo duidelijk te zien was. Tijdens een ontmoeting stonden we met de armen om elkaar heen. Hij zoende me. Toen maakte hij een opmerking, waarmee hij me (in gedachten in ieder geval) uit kleedde en me aanraakte op een zeer intieme plek.

Ik bleef stil staan, overdonderd door de hele situatie. Wat gebeurde hier? Waarom voelde ik me zo naar door zijn opmerking? Ik had op dat moment absoluut niet in woorden uit kunnen leggen, wat ik in de alinea hier boven deed. Ik had geen idee! Ik liet me zelfs kussen, niet in staat om de storm aan gevoelens en gedachten woorden te geven richting hem. De veiligheid was volledig weg, dus al zou ik de woorden hebben, ik had ze niet durven uiten.

Ik denk dat het iets te maken heeft met wat ook vaak in de media langs kwam uit ervaringsverhalen: verstijven, verdoofd zijn, niets meer uit kunnen brengen. Ik was lamgeslagen door alle gedachten en vragen, die ik nog niet kon beantwoorden, laat staan dat ik (onzeker als ik was) durfde te besluiten dat het oké was om dit niet oké te vinden.

Verantwoordelijkheid… waar ligt die dan? In principe waren de jongen en ik gelijkwaardig. Er was geen macht, het was niet zo dat hij zijn lichamelijke kracht gebruikte om iets af te dwingen. Is hij als schuldige aan te wijzen? Of ik?

Ik was een jong meisje, seksueel gezien nog zeer naïef. Kon ik het mezelf kwalijk nemen dat ik niets zei, dat ik niet overzag wat er gaande is, dat ik mijn ‘niet pluis-gevoel’ totaal niet kon duiden en dat ik te onzeker over mezelf was om nee te zeggen? Nee! Was ik verantwoordelijk om mijn grens aan te geven? Ja!

Hij was een gewone jongeman met weinig begrip van de vrouwelijke geest. Kon ik het hem kwalijk nemen dat hij niet doorhad dat ik het niet fijn vond, als ik niets (!) daarvan liet merken, als ik niets zei, hem mij zelfs liet kussen en er later ook niet op terug kwam? Nee, al was hij absoluut verantwoordelijk voor het maken van deze grensoverschrijdende opmerking.

De perfect man bestaat niet, dan alleen in films en boeken. Veel mannen voelen vrouwen niet onfeilbaar aan, kunnen gedachten niet lezen en weten niet uit zichzelf wat zij voelt. Dit in combinatie met (jonge) vrouwen die nog volop in (persoonlijke) ontwikkeling zijn, onzeker en daarnaast ‘ontwakend’ in hun seksualiteit maakt dat een (seksuele) relatie sowieso nogal wat valkuilen met zich mee draagt.

We zouden mijn ‘casus’ ook kunnen bekijken vanuit breder perspectief dan het relationele. Wie waren zijn vrienden en op welke manier spraken zij onderling? Wat had hij (niet) geleerd van zijn ouders? In welke cultuur groeit hij op; wat krijgt hij mee in boeken, tijdschriften, films en songteksten?

Diezelfde vragen gelden voor mij.

Verantwoordelijkheid ligt genuanceerd. Zomaar dit woord gebruiken versimpelt onterecht. Je hebt directe en indirecte verantwoordelijkheid, je kunt verantwoordelijk zijn, maar niet schuldig. Je kunt verantwoordelijk zijn door je gedrag of juist het gemis aan gedrag.

Al schrijvend kom ik niet tot een oplossing dan alleen dat we het gesprek genuanceerd mogen voeren, om zo recht te doen aan het onderwerp én aan de betrokkenen.

Vrijdag volgt een vervolg op dit blog over mijn christelijke opvoeding, hoe dat wel of niet beschermde en wat de, misschien preuts aandoende, visie op het huwelijk te maken heeft met verantwoordelijkheid nemen.

---

Platform Seksuele vorming wil blijven schrijven om elk gezin een veilige plek te laten zijn of worden voor de seksuele ontwikkeling van kinderen. Klik hier om daar financieel aan bij te dragen.